مسجد نصیرالملک یکی از بهترین جاهای دیدنی شیراز است که توجه خیلی‌ها را به خودش جلب کرده است، به‌ویژه در این سال‌های اخیر که بازار سلفی و عکاسی با موبایل هم داغ‌تر شده است. کمتر کسی تا مسجد نصیرالملک می‌رود و بدون عکس با شیشه‌های رنگی‌اش برمی‌گردد.

وقتی حرف از جاهای دیدنی شیراز باشد، اول یاد بازار وکیل و باغ ارم می‌افتید که خیلی معروف است. اما نکند بازدید از مسجد نصیرالملک را فراموش کنید که تجربه بی‌نظیری‌ است. در ایران مسجدهای تاریخی زیادی وجود دارد که احتمالا خودشان یا عکسشان را دیده‌اید، مثل مسجد کبود تبریز، مسجدهای تاریخی اصفهان یا مسجد وکیل؛ اما مسجد نصیرالملک شیراز تصور شما را از ساختمان مسجد تغییر می‌دهد. این بنا که به مسجد صورتی هم شناخته شده، پر است از کاشی‌های صورتی و شیشه‌هایی که جشنی از نور به‌پا می‌کند. در این نوشته از علی‌بابا درباره زیبایی‌های مسجد نصیرالملک،‌ تاریخچه و بهترین زمان بازدید از آن نوشته‌ایم.

مسجد نصیرالملک کجاست؟

مسجد صورتی ایران را در شهر بهارنارنج، در جنوب خیابان لطفعلی‌خان زند، کوچه نصیرالملک پیدا می‌کنید، جایی که به محله گود عربان معروف است. این بنا یکی از دیدنی‌های شیراز است که لحظه‌های خوب بازدید از آن تا زنده‌اید در ذهنتان می‌ماند.

از تاریخچه‌ این مسجد چه می‌دانید؟

نصیرالملک لقب میرزا حسن علی‌خان، حاکم فارس، بوده که در ۱۲۵۵ خورشیدی دستور ساخت مسجد را داد. او از خانواده سرشناس قوام شیرازی و پسر قوام‌الملک بود.

نصیرالملک همان‌ طور که از اسمش می‌شود فهمید، از طبقه اشراف بود. مردم او را به‌عنوان حاکمی عادل می‌شناختند که بخش زیادی از املاکش را به خیریه اختصاص داد. جالب است بدانید نوادگان نصیرالملک هم درآمد امروز این مسجد را برای امور خیریه هزینه می‌کنند.

اگر کتیبه مسجد را بخوانید، نام حاج محمدحسن معمار و میرزا رضا کاشی‌گر کار را به‌عنوان معمار مسجد می‌بینید. ۱۱ سال طول کشید تا در ۱۲۶۶ کار ساخت و تزیین این بنا به‌ پایان برسد، اما بدون شیشه‌های رنگی معروفش.

احتمالا استاد حاج میرزا که چند سال بعد شیشه‌ها را طراحی و اجرا کرد، می‌دانست چه کار ارزشمندی به‌ جا گذاشته است؛ ولی شاید تصورش را نمی‌کرد که سال‌ها بعد گردشگران از شهرها و کشورهای مختلف چطور جذب بازی رنگ و نور شیشه‌های رنگی مسجد نصیرالملک می‌شوند.

چه ویژگی‌هایی دارد؟

جلوی دو در چوبی باشکوه مسجد که بایستید و سرتان را بالا بگیرید، مقرنس‌کاری طاق نمای بزرگ آن چشمتان را می‌گیرد. کاشی‌های هفت‌رنگ آن بی‌شباهت به مسجدهای دیگر نیست، اما حضور رنگ صورتی از همین‌جا حضورش را به‌رخ می‌کشد. رنگ همه کاشی‌ها در این بنا رنگ طبیعی‌ است.

پایتان را که از هشتی آجری داخل بگذارید، وارد حیاط مسجد می‌شوید که دل‌باز است و تماشایی؛ حوض وسط حیاط، گلدان‌های دورش و ساختمان‌هایی که اگرچه چشمگیرند، شاید فرق خاصی با مسجدهای دیگر نداشته باشد. اما این تازه شروع داستان است.

در شمال حیاط طاق مروارید را پیدا می‌کنید و در جنوب، ایوان جنوبی و گلدسته‌ها قرار گرفته‌ است. ایوان‌های شمال و جنوب چندان قرینه به‌نظر نمی‌رسد، چراکه در شمال گلدسته‌ای طراحی نشده است. در شرق گاو چاه و شبستانی‌ است که هفت ستون رنگی دارد و در شمال شرقی حیاط دیگری وجود دارد که امامزاده زنجیری را در آن پیدا می‌کنید.

اما از ضلع غربی بگوییم که همه داستان‌ها به اینجا ختم می‌شود، شبستان اصلی مسجد نصیرالملک که پنجره‌هایش را با شیشه‌های رنگی پوشانده‌ است؛ شیشه‌هایی که نور را به رنگین‌کمانی از شور و قشنگی تبدیل می‌کند.

شبستان اصلی

آن‌چه مسجد نصیرالملک را بین گردشگران معروف کرده است، صحنه‌هایی‌ است که در این شبستان می‌بینید. از سقف تا پنجره و ستون‌های شبستان غربی دیدنی‌ است. کاشی‌کاری‌ها چشم‌نواز است و اگر سرتان را بالا بگیرید، تزیین و معماری سقف کاری می‌کند تا جایی که گردن‌‌درد اجازه دهد، سرتان را بالا نگه ‌دارید و غرق تماشا ‌شوید. کاشی‌ها پُرند از نقش گل و بوته و آیه‌هایی که با خط ثلث نوشته شده‌ است.

ستون‌های شبستان غربی دو ردیف شش‌تایی است که تعدادشان یادآور دوازده امام است. مارپیچ‌های روی ستون‌ها همیشه توجه توریست‌ها را به خودش جلب می‌کند.

بین این ستون‌های قشنگ، هفت طاق چشمه‌ای قرار گرفته که درمجموع منظره‌ دل‌چسبی به‌ وجود آورده‌ است. در امتداد آن‌ها محراب را پیدا می‌کنید که کف آن از سطح شبستان کمی پایین‌تر است و با سنگ مرمر فرش شده است. تزیین این شبستان ممکن است شما را به‌یاد مسجد وکیل بیندازد که تصورتان هم درست است،‌ چراکه در تزیین نیم‌نگاهی به مسجد وکیل داشته‌ است.

اما جلوه این زیبایی‌ها ‌با وجود عبور باریکه‌های نور از شیشه‌های رنگی صدچندان می‌شود. هفت پنجره‌ بزرگ ساختمان با چهارچوب چوبی و شیشه‌های رنگی که طرح گل دارد، پوشیده شده است.

اگر صبح زود به مسجد نصیرالملک بیایید، تابش نور به پنجره‌ها غوغا می‌کند. بازار عکاسی و تماشا در این ساعت از روز حسابی داغ است. خیلی از مسافران با شور و شوق از خواب صبحگاهشان می‌گذرند تا این بازی رنگ و نور را از دست ندهند.

کف شبستان با فرش‌های رنگی پوشیده شده است و زمانی‌که نور پنجره‌ها روی فرش می‌افتد، جشن رنگ بر پا می‌شود. اگرچه بعضی‌ها فکر می‌کنند اگر فرش نبود، بازی رنگ‌ها دیدنی‌تر هم می‌شد.

نکته‌های جالبی درباره معماری و تزیین شبستان وجود دارد، مثل ستون‌های سنگی آن که سنگ‌هایش از کوه‌های اطراف شیراز جمع‌آوری و حجاری شده‌ است. یا تعداد پنچره‌های معروفش که هفت تاست، تمثیلی از هفت آسمان یا هفت درِ بهشت.

در شیشه‌های رنگی شبستان چهار رنگ اصلی می‌بینید، زرد، آبی، سبز و قرمز. همه‌ این شیشه‌ها قدیمی است و در مرمت آن‌ها هم از شیشه‌های قدیمی خانه‌های دیگر استفاده شده است. در تصویر کاشی‌های مسجد نصیرالملک نقش کلیسا هم پیدا می‌شود، اتفاقی که تنها در دوره قاجار ممکن بود بیفتد.

شبستان شرقی

اینجا شبستان زمستانی‌ است. سقف آن با کاشی‌های کوچک تزیین شده است و هشت طاق‌نما دارد. موزه اوقاف در شبستان شرقی قرار گرفته است. سر درِ این شبستان با شعر حضرت سعدی قشنگ‌تر شده است: غرض نقشی‌ است کز ما باز ماند. پشت شبستان شرقی به گاو چاه راه دارد.

گاو چاه

با وجود امکاناتی که امروز در زندگی داریم، تصور دویست سال پیش سخت به‌ نظر می‌رسد. آن‌ها گاهی برای آب‌کشیدن از چاه، از گاو یا حیوانات دیگر کمک می‌گرفتند. چاه مسجد نصیرالملک از قدیم مانده و گاو چاه محل نگهداری حیواناتی بوده که از چاه آب می‌کشیدند. آب چاه وارد حوضچه می‌شد و بعد از فواره حیاط مسجد فوران می‌کرد.